Шарҳи рӯйдодҳои асосии байнулмилалии ҳафтаи сипаришуда, ки ба минтақаи Осиёи Марказӣ дахл доранд - аз зарбаи паҳподҳо (ҳавопаймоҳои бесарнишин, дрон) ба Кремл, дӯстони “нодӯст” то раъйпурсӣ ва тағйирот ба Конститутсияи Ӯзбекистон.
Ҳавопаймоҳои бесарнишин дар фазои Кремл
Яке аз хабарҳои асосии ҳафтаи гузашта зарба, дурусттараш кӯшиши зарба бо паҳподҳои номаълум ба Кремл буд. Тибқи иттилои DW, тибқи наворҳои дастрас, ҳавопаймои бесарнишини аввал ҳангоми наздик шудан ба гумбази Қасри Сенат тақрибан соати 2:27-и шаб таркид. Пас аз 16 дақиқа, тахминан соати 2:43, як ҳавопаймои бесарнишини дигар ба боми бино бархӯрда, вақте ки одамон (шояд посбонони Кремл) аллакай дар он ҷо буданд, парчам каме оташ гирифт. Боқимондаҳои ҳавопаймоҳои бесарнишинро мақомоти Русия нишон надодаанд.
Тибқи иттилои нашрияи телеграмми Baza, паҳподҳои ба Кремл ҳамлакарда гӯё дар вилояти Маскав мушоҳида шудаанд - онҳо дар баландии хеле паст парвоз мекарданд. Давоми рӯзи 2 май ба хадамоти ёрии таъҷилии Маскав дар бораи парвози ҳавопаймоҳои бесарнишин дар пойтахт беш аз 200 хабар расид. Аммо ин хабарҳоро мақомот ҷиддӣ қабул накарданд.
Мақомоти Русия дар ин ҳамла фавран Украинаро айбдор карданд; тибқи фарзияи расмӣ, "кӯшиши зарба задан ба қароргоҳи кремлии президенти Русия як амали террористии тарҳрезишуда ва суиқасд ба ҷони сарвари давлат аст."
Илова бар ин, изҳороте садо доданд, ки ҳамлаи ҳавопаймоҳои бесарнишини украинӣ бо ҳадафи бадном кардани мақомоти Русия ё озмоиши низоми дифои ҳавоии Маскав сурат гирифтааст.
Дар худи Украина даст доштан дар таркишҳоро рад карда, дар бораи эҳтимоли иғвои худи Кремл изҳори назар мекунанд.
Ба ақидаи Пажӯҳишгоҳи омӯзиши ҷанги Бритониё (ISW), ҳамлаи бесарнишин ба Кремл эҳтимол аз ҷониби Русия сурат гирифтааст. Ба гуфтаи коршиносони ISW, эҳтимоли пирӯзии ҳавопаймоҳои бесарнишини украинӣ бар зидди низоми дифои ҳавоии Русия хеле кам аст. Ҳамчун ҳадафҳои эҳтимолии чунин як ҳамларо, ISW масалан, як сафарбарии нави васеъмиқёс барои эҳтиёҷоти артиши Русия номбар мекунад.
Назария ва фарзияҳои махфӣ низ дар расонаҳо баён шудаанд, ки тибқи онҳо ҳамлаи паҳподҳо бар асари дасисаҳои байниидоравӣ дар худи Русия, гӯё бо ҳадафи бадном кардани раҳбарияти кунунии Русия, асоснок кардани мавҷи нави сафарбарӣ ё вокуниши шадид алайҳи Украина сурат гирифтааст.
Дар ҳар сурат, ба назари ман, бисёр чизҳои ин қазия аз нуқтаи назари техникӣ норавшан боқӣ мемонад. Маълум нест, ки паҳподҳо чӣ гуна тавонистаанд низоми дифои ҳавоии ҳавзаи Маскав ва пойтахтро, ки муҷаҳҳазтарин ва муосиртарин дар ҷаҳон маҳсуб мешаванд, убур намоянд?
Илова бар ин, дрони дар видео сабтшуда ба категорияи ҳавопаймоҳои хурд ва андозааш начандон бузург тааллуқ дорад. Инчунин маълум нест, ки чӣ тавр аз лиҳози техникӣ чунин як ҳавопаймои хурд тавонистааст аз марзи Украина беш аз 800 километрро тай кунад, дар ҳоле, ки масофаи парвози идорашавандаи “Байрақтар”-и маъруф ҳамагӣ 125 километр аст?
Чӣ хеле набошад, ҳамлаи ҳавопаймоҳои бесарнишин ба нақшаҳои гузашти низомӣ дар Майдони Сурх рӯзи 9 май таъсир нарасонд. “Известия” аз изҳороти сухангӯи Кремл Дмитрий Песков чунин истинод мекунад: "Хадамоти махсус барои таъмини амният дар Рӯзи Ғалаба ҳама кори заруриро иҷро мекунанд ва барои ин "корҳои хеле душвор ва сангин анҷом дода мешаванд".
Ҳанӯз моҳи апрели соли ҷорӣ "Известия" навишта буд, ки Маскав махсусан раҳбарони хориҷиро ба гузашти Ғалаба даъват накардааст. «Имсол ягон даъвати махсус набуд. Ин санаи мудаввар (ҷашнӣ) нест”, - гуфта буд Дмитрий Песков рӯзи 24 апрел. Сипас изҳор дошт, ки ягона раҳбари хориҷӣ дар гузашт президенти Қирғизистон Садир Жапаров хоҳад буд.
Тибқи иттилои РБК, Жапаров бояд як рӯз пештар биёяд, қарор аст, ки вай бо Путин гуфтушунид мекунад. Дафтари матбуоти раҳбари Қирғизистон низ ахиран таъйид кард, ки бо вуҷуди ҳамлаи ҳавопаймои бесарнишини шаби 3 май ба Кремл, сафарашро бекор намекунад.
Дар ҳамин ҳол, РБК бо такя ба сомонаи расмии президенти Тоҷикистон хабар медиҳад, ки Владимир Путин Эмомалӣ Раҳмонро ба ҷашни Рӯзи Ғалаба даъват кардааст. Даъват дар ҷараёни гуфтугӯи телефонии ду раҳбар сурат гирифтааст. Дар ҳамин ҳол, ба навиштаи РИА Новости, то ҳол дар бораи сафари Эмомалӣ Раҳмон ба Маскав тасмим гирифта нашудааст; нахуст президенти Тоҷикистон ният дошт, ки рӯзи 9 май дар таҷлили Рӯзи Ғалаба дар Душанбе иштирок кунад.
Шояд даъвати раҳбари Тоҷикистон ба Маскав то андозае ба сафари аллакай тасдиқшудаи Садир Жапаров ба пойтахти Русия рабт дорад. Эҳтимол меравад, ки дар Маскав ният доранд дар мулоқоти муштараки сарони кишварҳо масоили ҳалли низои фаромарзӣ миёни Тоҷикистону Қирғизистонро баррасӣ кунанд.
Низоъ то ҳол ҳалношуда боқӣ монда, эҳтимоли густариши он ҳанӯз хеле зиёд аст - махсусан дар давраи баҳору тирамоҳ, ки дар минтақа корҳои асосии обёрӣ ва кишти заминҳо анҷом дода мешаванд.
Дӯстони “нодӯст”
Ҳафтаи гузашта низ як қатор ҳодисаҳо ба вуқӯъ пайваст, ки аз афзоиши зиддият ва ихтилоф байни Ғарб ва Русия шаҳодат медиҳанд. Гузашта аз ин, аксари ин рӯйдодҳои байналмилалӣ ҳам барои Маскав ва ҳам барои шарикони он дар ИДМ ҳушдорҳои хеле ногувор ва нигаронкунанда доранд.
Ба ин тартиб, як навигарии ногаҳонӣ (сюрприз) барои Маскав изҳороти Кевин Маккарти, раиси Палатаи намояндагони ИМА дар бораи ҳимояти комилаш аз Украина буд.
Муддати тӯлонӣ Маккарти яке аз “русбадбин” (русофил)-и асосӣ ва мунаққиди сиёсати Кохи Сафед дар мавриди расонидани кумакҳои густурдаи низомӣ ба Украина маҳсуб меёфт. Аз ҷумла, аз ҷониби ӯ дар мавриди зарурати муколама бо Русия ва таъсиси механизмҳои назорати наздиктар аз кӯмак ба Киев як қатор изҳороти шадид садо дода буд.
Моҳи марти соли ҷорӣ Маккарти даъвати президент Зеленскийро барои боздид аз Киев ошкоро рад кард.
Аз ин лиҳоз, таъини ахири ӯ ба мақоми раис дар миёни шореҳони ватандӯст дар Маскав вокуниши мусбат ба бор овард. Аксарияти онҳо умедвор буданд, ки Маккарти ва тарафдорони ҷумҳурихоҳи ӯ ба сиёсати кумаки ҳарбии маъмурияти ҳозираи ИМА ба Украина таъсири боздоранда мерасонанд.
Дарвоқеъ, дар ИМА раиси Палата ба ҷараёни қабули қарор дар бораи чудо кардани ёрии ҳарбӣ ва молиявӣ ба давлатҳои хориҷӣ таъсири зиёд расонда метавонад.
Ба иттилои “МК”, бо вуҷуди ин, дар нишасти матбуотии худ дар Исроил Кевин Маккарти ногаҳон ба як рӯзноманигори рус, ки гуфтааст, Маккарти аз расонидани кӯмаки низомӣ ва молӣ аз ҷониби давлатҳо ба Украина пуштибонӣ намекунад, эътироз кард. Баръакс, ӯ ваъда дод, ки дастгирӣ аз Украина дар оянда низ идома меёбад ва аз Русия даъват кард, ки неруҳои худро аз қаламравҳои Украина берун барорад.
Қобили зикр аст, ки пас аз ӯ конгрессмени демократ низ дар ҳамон шакли шадид суханони ӯро дастгирӣ карда, тасдиқ кард, ки сатҳи пуштибонӣ аз Украина коҳиш нахоҳад ёфт.
Илова бар ин, бино ба гузориши Радиои Озодӣ, ҳафтаи гузашта Жозеп Боррел, вазири умури хориҷии Иттиҳоди Аврупо (ИА) низ таъйид кард, ки Иттиҳод пуштибонии Украинаро дар мубориза бо таҷовузи Русия идома медиҳад.
Ба тасдиқи суханони ӯ, рӯзи ҷумъаи гузашта Шӯрои Аврупо ҷудо кардани 1 млрд евроро барои кумакҳои низомӣ ба Украина ва хариди силоҳ маъқул донист. Якҷоя бо чораҳои қаблӣ, ҳаҷми умумии кӯмаки ИА ҳоло 5,6 млрд евроро ташкил медиҳад.
Дар маҷмӯъ, ба навиштаи “Ведомости”, имсол ҳаҷми кумакҳои низомии Ғарб ба Украина 43 млрд долларро ташкил медиҳад; Киев дар якҷоягӣ бо захираҳои худ дар соли 2023 барои мудофиа 74 млрд доллар сарф мекунад. Барои муқоиса, буҷети низомии Русия барои соли ҷорӣ 75 млрд доллар хоҳад буд, ки тақрибан ба хароҷоти низомии Украина баробар аст, вале аз буҷети низомии НАТО 14 маротиба камтар аст.
Аммо нохушояндтарин сюрприз барои Маскав натоиҷи раъйдиҳии Маҷмаи Умумии СММ буд, ки дар робита ба Русия лаҳни дурушт дошт. Ин дафъа Чин ба таври ғайричашмдошт ба ҷонибдории қатънома овоз дод, ки то чанде пеш аз маҳкум кардани Русия худдорӣ мекард ва тарҳи сулҳи он барои ҳалли низои Русияву Украина, манфиатҳои на Киев, балки Маскавро инъикос мекард.
Ба гузориши Радиои Озодӣ, худи овоздиҳӣ дар Шӯрои Амният рӯзи 26 апрел баргузор шуд, аммо ҷиҳати ғайричашмдошт ба “ҷонибдорӣ” раъй додани Чин расонаҳо ва шореҳон танҳо дар аввали моҳи май таваҷҷуҳ зоҳир намуданд.
Гузашта аз ин, ба ҷуз аз Чин, бори нахуст чанд кишвари дигар, аз ҷумла Қазоқистону Арманистон ва Ҳиндустону Бразилия, ки ба таври анъанавӣ бо Русия дӯст дониста мешаванд, низ ба тарафдории ин қатънома овоз доданд.
Дуруст аст, ки бо дархости Русия аз рӯи банде, ки ба таҷовузи Русия ишора мекард, раъйдиҳии алоҳида баргузор шуда, дар ҷараёни он 81 кишвар ба ҷонибдорӣ, 10 кишвар - мухолиф, 48 кишвар, аз ҷумла Арманистон - бетараф овоз доданд.
Русия зидди қатънома овоз дод - яке аз панҷ кишваре, ки ба ин санад мухолифат кард (якҷоя бо Беларус, Сурия, Кореяи Шимолӣ ва Никарагуа).
Қазоқистон ва Арманистон наздиктарин муттаҳидон ва шарикони Русия дар СААД ва ИИАО маҳсуб меёбанд, аз ин рӯ, натоиҷи раъйдиҳӣ барои Маскав дучанд нохушоянд аст.
Илова бар ин, аввали моҳи май маълум шуд, ки Қазоқистон, бузургтарин шарики тиҷоратии Маскав дар фазои пасошӯравӣ, марзҳояшро барои воридоти мувозӣ (параллелӣ) ба Русия бастааст.
Ба навиштаи “Известия”, Қазоқистон дар сарҳад барои чунин маҳсулот мушкилот эҷод мекунад, сарҳад воқеан барои таъминкунандагон баста шудааст.
Нашрияи The Moscow Times менависад, ба эҳтимоли зиёд, мақомоти Қазоқистон чунин тасмими “нодӯстона”-ро баъд аз сафари ҳайати мақомоти ИМА бо раҳбарии ёвари вазири молияи ИМА Элизабет Розенберг ба Остона ва минтақа гирифтаанд. Онҳо бо намояндагони ҳукумат ва ширкатҳои бузург вохӯрда, дар ҷараёни он аз таҳримҳои дуюмдараҷа барои риоя накардани реҷаи таҳримот ҳушдор доданд.
Шояд огоҳӣ ба таври кофӣ ҷиддӣ буд, ки ба Остона таъсири худро расонд. Акнун мебояд дид, ки ин ҳушдори ИМА ва Иттиҳоди Аврупо то куҷо ба мавқеъгирии кишварҳои дигари ИДМ ва Осиёи Марказӣ, ки дар як соли ахир воридоти мувозӣ (дубора) тавассути онҳо бо нодида гирифтани таҳримҳои зидди Русия ҷараён дорад, таъсир хоҳад гузошт.
Аз ин лиҳоз, комилан имконпазир аст, ки сафари тарҳрезишудаи президенти Қирғизистон ба Маскав низ то ҳадде бо баррасии мушкили воридоти мувозӣ ва натоиҷи музокироти ин масъала бо амрикоиҳо иртибот дошта бошад.
Думаи давлатии Русия: баталйонҳои тоҷикӣ дар куҷоянд?
Ба гузориши “Ura-news”, дар остонаи Рӯзи Ғалаба Думаи давлатии Русия дар бораи таъсиси баталйонҳои тоҷикӣ барои иштирок дар даргириҳои Украина ҷиддӣ андеша мекунад.
- Баталйонҳои тоҷикон куҷоянд? - бо хашм гуфтааст вакили Думаи давлатӣ Михаил Матвеев аз фраксияи Ҳизби коммунист ва изҳори тааҷҷуб кардааст, ки чаро муҳоҷирон аз Осиёи Марказӣ "дар доираи қисман сафарбарӣ ба минтақаи амалиёти махсус (СВО) даъват карда намешаванд".
Ба ақидаи вакилони Дума, ҳамасола “дивизияҳои муҳоҷирони тоҷик” ба Русия меоянд; ғайр аз ин, танҳо дар семоҳаи аввали соли ҷорӣ 45 ҳазор шаҳрванди Тоҷикистон соҳиби шиносномаи Русия шуданд, ки ба назари онҳо, як манбаи сафарбарии хеле хуб, вале истифоданашуда аст.
Вакил дар ин робита зикр кард, ки монеаи эҳтимолӣ дар роҳи ташкили «баталйонҳои тоҷикӣ» созишнома дар бораи душаҳрвандӣ аст, зеро Тоҷикистон иштироки шаҳрвандони худро дар амалиёти ҷангӣ дар хориҷа манъ кардааст.
Ба ин тартиб, теъдоде аз вакилони Думаи давлатӣ ба қонунгузорӣ як қатор ислоҳот омода мекунанд, то душаҳрвандиро манъ кунанд ва ё онро тариқи дахлдор ислоҳ созанд.
Воқеан, тибқи қонунгузории Русия, ҳангоми сафарбарии шаҳрвандони Русия, эҳтимоли шаҳрвандии дуюм ва душаҳрвандии онҳо ба назар гирифта намешавад. Тахмин меравад, ки қонунгузории Русия дар ин ҷо бартарияти комил дорад: шаҳрванди нав пас аз гирифтани шиносномаи Русия, сарфи назар аз ҷои хидмати пешина ё мавҷудияти шаҳрвандии дуюм, тамоми ӯҳдадориҳои хизмати ҳарбиро ба дӯш мегирад.
Аз ин рӯ, ҳатто бидуни тағйироти нав, шаҳрвандони нави Русия дар ҳар сурат бояд сафарбар карда шаванд.
Агар ба назар гирем, ки танҳо соли гузашта 174 ҳазор тоҷикистонӣ шиносномаи Русия гирифтаанд, пас имсол (тибқи маълумоти мавҷуда, 45 ҳазор нафар танҳо дар семоҳаи аввал) теъдоди онҳо боз ҳам бештар хоҳад шуд. Комиссариатҳои ҳарбии Русия ин гуна манбаи бузурги сафарбарӣ, махсусан дар шароити рӯзафзуни ниёз ба қувваи зиндаро наметавонанд нодида гиранд.
Соли гузашта шаҳрвандони нави Русия мувофиқи хоҳиш метавонистанд аз сафарбарӣ муваффақона саркашӣ кунанд, зеро бисёриҳо манзили шахсии худро надоранд ва бақайдгирии доимии онҳо аксар вақт ба суроғаи воқеии онҳо мувофиқат намекунад.
Ҳоло бо ҷорӣ шудани даъватномаи электронӣ, ҳамаи ин омилҳо нақши худро аз даст медиҳанд ва саркашӣ аз даъват ва сафарбаркунӣ амалан ғайриимкон мегардад.
Аз ин рӯ, ба эҳтимоли зиёд то тирамоҳи соли ҷорӣ агар мо “баталйонҳои тоҷикӣ”-ро набинем ҳам, хеле зиёдшавии теъдоди даъватшудагон ва сафарбаршудагон аз ҳисоби русиягиҳои тоҷиктаборро шоҳид хоҳем буд.
Раъйпурсӣ дар Ӯзбекистон
Рӯзи 30 апрел дар Ӯзбекистон раъйпурсии умумихалқӣ оид ба қабули тағйироти нав ба Конститутсияи кишвар баргузор шуд. Комиссияи интихоботӣ эълон кард, ки беш аз 90 дарсади интихобкунандагон аз тағйирот ба Қонуни асосӣ ҷонибдорӣ кардаанд.
Тағйиру иловаҳои қабулшуда барои Ӯзбекистон хусусияти сарнавиштсоз доранд, зеро самтҳои рушди кишварро ҳадди ақал барои даҳсолаи оянда муайян мекунанд.
Дар тағйиру иловаҳо ба Конститутсия аз 5 то 7 сол зиёд шудани муҳлати президентӣ пешбинӣ шудааст, ки ба президент Шавкат Мирзиёев ҷиҳати номзадӣ боз ба ду муҳлати 7-сола имкон медиҳад. Давраи ҳозираи ӯ соли 2026 ба охир мерасад.
Аз нигоҳи назария, ин тағйирот ба Мирзиёев имкон медиҳад, ки ҳузури худро дар қудрат то соли 2040 тамдид кунад. Бо назардошти он, ки дар замони баргузории раъйпурсӣ президент 66 сол дошт, ҳоло ӯ метавонад ба таври қонунӣ то 83-солагиаш Ӯзбекистонро идора кунад.
Дар ибтидои аср, 21 сол пеш Ислом Каримов низ ҳамин гуна ислоҳотро анҷом дода буд, ки баъдан то марги худ дар соли 2016 сари қудрат монд.
Ба ин тариқ, ислоҳоти конститутсионӣ мӯҳлати ваколати Мирзиёевро «бекор» мекунад; ба ивази ин мақомот ба шаҳрвандони кишвар суботи сиёсӣ ва ҳифзи бештари иҷтимоӣ ва ҳуқуқӣ ваъда медиҳанд. Тавре коршиносони пурсидаи ВВС таъкид мекунанд, дар Конститутсияи нав президент нисбат ба замони Каримов салоҳиятҳои бештаре дорад, бахусус, дар мавриди таъини ҳатто мансабдорони сатҳи паст.
Ҳамзамон, Мирзиёев пас аз ба қудрат расидан як силсила ислоҳотро анҷом дод, ки модели сиёсӣ ва иҷтимоию иқтисодии пас аз Каримов боқимондаро навсозӣ карда, онро устувор ва муосиртар кард.
Аз ҷумла, низоми молиявиро навсозӣ карда, “бозори сиёҳ”-и асъорро аз байн бурд, кадрҳои навро сари кор оварда, ҷавонони дорои таҳсилоти ғарбӣ ва муосирро ба қудрат ҷалб кард ва барои соҳибкории хурду миёна шароити шаффофу мусоид фароҳам овард.
Дар арсаи сиёсати хориҷӣ Мирзиёев бо ҳамсояҳои Ӯзбекистон равобит барқарор кард, ки дар поёни ҳукмронии Каримов муносибат бо онҳо чандон хуб набуд.
Сиёсати хориҷӣ ва дохилии Ӯзбекистон, ки имрӯз аз лиҳози теъдоди аҳолӣ сершумортарин ва аз нигоҳи саноат бештар рушдёфта дар минтақа мебошад, минбаъд чӣ гуна мешавад? Ба эҳтимоли зиёд, ба назари ман, дар чаҳорчӯби модели кунунии иҷтимоию иқтисодӣ ислоҳоти асосӣ аллакай анҷом дода шудаанд. Аз ин рӯ, дар даҳсолаи оянда худи модел тағйир наёфта, балки ба мисли қудрати президентӣ таҷдиду ислоҳ ва мустаҳкам мешавад.
Мисли пештара ин сиёсати амалгаро (прагматикӣ), бисьёрсамта ва фаъоли берунӣ хохад шуд, менависад портали интернетии ИДМ; Мирзиёев таҳти раёсати Ӯзбекистон сиёсати фаъоли рушди ҳамгироӣ дар дохили минтақаро идома дода, дар ҳамин ҳол, мисли пештара ба нақши калидӣ довталаб хоҳад буд.
Ба ибораи дигар, раъйпурсӣ тағйирнопазирии роҳи сиёсиву иқтисодии Ӯзбекистонро дар тӯли солҳои зиёд, ҳатто даҳсолаҳои оянда таъмин кард.
Руcский