Заминларзаи мудҳиш дар Туркия ва Сурия, тафтиши пурсарусадои чӣ гуна дарвоқеъ сари қудрат омадани толибон дар Афғонистон ва созишномаҳои нав оид ба муҳоҷират бо Русия - ин ва дигар хабарҳо дар шарҳи ҳаводиси байналмилалии ҳафтаи гузаштаи “Азия-Плюс”.
Заминларза дар Туркия...
Рӯзи 6 феврал дар Туркия ва Сурия заминларза бо қувваи 7,7 балл рух дод, ки бар асоси ҳисобҳои пешакӣ, бар асари он беш аз 33 ҳазор нафар ҳалок шуданд. Аз ин шумор беш аз 24-27 ҳазор нафар дар ҷануби Туркия, ки маркази заминларза дар он ҷо воқеъ буд, ҷон бохтанд. Ҳазорон нафар дар зери харобаҳо боқӣ монда, ҳазорон нафари дигар аз тарси заминҷунбиҳои такрорӣ метарсанд, ки ба хонаҳояшон баргарданд.
Президенти Туркия Эрдуғон заминларзаро "фалокати аср" номид. Аммо дар баробари бӯҳрони башардӯстона, зилзила метавонад оқибатҳои ҷиддии дорои хусусияти сиёсӣ ва иҷтимоӣ-иқтисодиро ба бор орад.
Соли 2023 дар Туркия бояд интихоботи президентӣ (ва баъдан парлумонӣ) баргузор шавад, ки дар он Раҷаб Тайиб Эрдуғон ва ҳизби ӯ довталабони асосии пирӯзӣ хоҳанд буд. Аммо дурнамои интихоби дубораи ӯ ба далели паёмадҳои бӯҳрони шадиди иқтисодии солҳои ахир комилан мусоид ба назар намерасид. Ҳамин тариқ, дар моҳи июни соли 2022 таварруми солона дар Туркия аз 78% гузашт, нархи неруи барқ 151% ва нархи ғизо 93,93% боло рафт.
Офати табиӣ метавонад боиси таркиши иҷтимоӣ ва бӯҳрони сиёсӣ шавад, ки пирӯзии Раҷаб Тайиб Эрдуғонро дар интихобот хеле душвортар мекунад.
Рӯҳияи мардум дар Туркия нисбат ба ҳукумат ва президент бештар интиқодӣ мешавад. Одамон, менависад газетаи «Новые известия», торафт бештар мепурсанд, ки чаро қисми зиёди хонаҳои харобшуда дари биноҳои нав мебошанд, ки ба назар мерасид онҳо бо истифода аз технологияи навтарин бо риояи тамоми меъёрҳои устувории ба зилзила тобовар сохта шудаанд?
Дар шабакаҳои иҷтимоии Туркия аксҳои хонаҳои харобшудае гузошта мешаванд, ки қаблан таҳиягарон таблиғ мекарданд, ки онҳо "мувофиқи меъёрҳои охирини бехатарии заминҷунбӣ" сохта шудаанд.
Тавре ки ВВС хабар медиҳад, дар посух мақомоти Туркия ба таҳқиқи садҳо ширкатҳои сохтмон шурӯъ карданд, ки хонаҳояшон дар зарбаҳои аввал "мисли хоначаҳои қарта” фурӯ рафтанд.
Пас аз таҳқиқии 170 ҳазор бино дар 10 вилояти осебдида, мақомот гузориш доданд, ки 25 ҳазор хона комилан тахриб ё хеле ҷиддӣ осеб дидааст.
Прокуратура тасдиқ кард, ки ҳадди аққал дар як вилояти аз заминларза осебдида, хонаҳо ба таври оммавӣ бо қонуншиканиҳо сохта шудаанд.
Аввалин боздоштҳо аллакай сурат гирифтаанд - масалан, хабаргузории Анадолу гузориш медиҳад, ки яке аз сохтмончиёни пешқадам, соҳиби як маҷмааи бисёрошёнаи муосири истиқоматӣ, ки ҳангоми заминларза фурӯ рехт, ҳангоми кӯшиши фирор аз кишвар бо пули калон дар даст дар фурудгоҳ боздошт шудааст.
Тавре ки РБК менависад, мақомоти Туркия нақзи қоидаҳои сохтмонро дар маҳалҳо нодида гирифта, андози махсус барои беҳбуди тобоварии сейсмикии биноҳо мувофиқи мақсад сарф нашудааст. Ба гуфтаи мухолифон, бисёре аз ширкатҳои сохтмонии бузург бо хешовандон ва тарафдорони Эрдуғон робита доштанд, бархе аз онҳо “афви сохтмонӣ” гирифтанд, яъне аз ҷарима барои нақзи меъёрҳои сохтмон озод шуданд.
Маълумотҳое пайдо мешаванд, ки бисьёр сохтмончиён масолеҳи бинокории пастсифатро истифода бурдаанд — масалан, таркиби регу шағал дар бетон дар бисьёр мавридҳо ба талабот ҷавобгӯ набуда, мустаҳқамии онро кам мекунад.
... ва вазъи нигаронкунанда дар Тоҷикистон
Фоҷиаи Туркия бисёр кишварҳоро водор кардааст, ки ба мушкили сохтмон дар минтақаҳои аз зилзила осебпазир ба тарзи дигар назар андозанд. Фалокат нишон дод, ки ҳатто дар он ҷое, ки қонуну меъёрҳои қатъии сохтмони ба зилзила тобовар кайҳо ҷорӣ шуда бошад ҳам, аҳолӣ аксар вақт аз бинокори бевиҷдон ҳимояи кофӣ надорад.
Ба Тоҷикистон ҳам лозим меояд, ки аз фоҷеаи Туркия сабақ гирад.
Бино ба иттилои сомонаи Кумитаи ҳолатҳои фавқулодаи Тоҷикистон, маҳз аз қаламрави Тоҷикистон байни ду плитаи тектоникӣ –Авруосиёӣ аз шимол ва Ҳиндустон аз ҷануб тарқиш мегузарад; танҳо дар сад соли охир дар ин ҷо зилзилаҳои бисьёре ба амал омаданд, ки сетои онҳо бузург ва оқибатҳои вазнин ба бор оварданд: зилзилаи соли 1911 дар Сарез, соли 1949 дар Ҳоит ва соли 1989 дар Шарора.
Илова бар ин, сохтори замини Тоҷикистон зардхок буда, хатари фаромадани ярч ва селро дар назар дорад, ки аксаран қурбониёни бештар аз худи заминларзаро доранд.
Имрӯзҳо зилзилашиносон ва сиёсатмадорон кӯшиш доранд, ки аз ҳодисаи Туркия сабақҳои аввалро биомӯзанд. Аз ҷумла, дар Тоҷикистон рӯзи 8 феврал эълом шуд, ки мақомот ва ниҳодҳои марбута ният доранд, ки ба тарҳрезии дақиқи биноҳо таваҷҷуҳи бештар кунанд.
Раиси Кумитаи меъморӣ ва сохтмони кишвар Низом Мирзозода зимни нишасти матбуотӣ бо ишора ба заминҷунбии шадид дар Туркия ва Сурия изҳор намуд, ки тасмим гирифтаанд дар назди Раёсати экспертизаи давлатии ҳуҷҷатҳои лоиҳавии шаҳрсозии Кумита озмоишгоҳи санҷиши мехсутунҳоро таъсис диҳанд. “Танҳо баъди тобовар будан ба зилзилаҳо иҷозаи сохтмон дода мешавад”, - гуфт роҳбари кумита.
Сокинони Душанбе аз он шикоят доранд, ки дар пойтахт хонаҳои нав ба ҳамдигар хеле наздик сохта мешаванд, ки хатарнок буда метавонад.
Дар баробари ин таҷриба нишон медиҳад, ки бинокорон риояи лоиҳаи аслии биноҳо ва меъёрҳои сохтмонро на ҳамеша зарур мешуморанд.
Аз ин рӯ, яке аз ҷузъҳои асосии сиёсати самараноки "тобоварӣ ба зилзила" роҳандозии мониторинг ва назорати доимӣ аз болои фаъолияти таҳиягарон, риояи меъёрҳои лоиҳакашӣ ва сохтмон мебошад.
Назорати беҳтарин аз болои вазъ дар он кишварҳое ба даст оварда мешавад, ки механизми мониторинги ҷамъиятӣ таъсис дода шудааст. Масалан, дар Испания, Италия, Юнон - кишварҳое, ки сатҳи баланди сейсмикӣ доранд, ба назорати шаҳрвандӣ, бозтоби он дар ВАО ва шабакаҳои иҷтимоӣ, ҷалби созмонҳои ғайридавлатии махсус ва ҷомеаҳо таваҷҷӯҳи асосӣ дода мешавад.
Масалан, агар таҳиягар сифати сохтмонро риоя накунад, пас маълумот дар бораи ӯ зуд расонаӣ шуда, ӯ ба «рӯйхати сиёҳ» дохил мешавад ва дигар амволи сохташударо фурӯхта наметавонад.
Мақомот ба таъсиси механизми чунин мониторинги ҷамъиятӣ махсусан мусоидат менамоянд, зеро дар чунин ҳолатҳо танҳо назорати маъмурӣ кофӣ нест.
Дар Тоҷикистон, кишваре, ки дараҷаи баланди хатари сейсмологӣ дораду танҳо соли гузашта 1 млн 750 ҳазор метри мураббаъ манзил ба истифода дода шуд, роҳандозии механизми самарабахши назорати сохтмон махсусан зарур аст.
Ҳодисаи маъмулӣ аз комиссияи давлатӣ нагузаштани як манзил дар Душанбе. Ин хонаро дар маҳаллаи Зарафшон, ба гуфтаи сокинон, Бег Сабур, раиси Хадамоти алоқа бунёд кардааст.
Масъалаи пора ё чаро толибон чунин осон сари қудрат омаданд?
Хабаргузории RAI-и Италия дар нашри барномаи ахбори худ TJ 1 як гузориши тафтишотӣ мунташир кард, ки чӣ гуна Қатар ба Ашраф Ғанӣ,президенти пешини Афғонистон, маршал Дӯстум, раҳбари ҷамъияти ӯзбекҳо ва Атто Муҳаммад Нур, волии собиқи Мазори Шариф мутаносибан 110 млн, 51 млн ва 61 млн доллар пардохт кардааст, то ки онҳо ба муқобили ҷангиёни Толибон набард накунанд.
Дар ин бора ҳамчунин як қатор расонаҳои ҷаҳонӣ, аз қабили НГ, The Hama Press, India Narrative бо истинод ба тафтишоти парвандаи фасод дар ҳукумати Ашраф Ғанӣ, ки аз ҷониби рӯзноманигори маъруфи итолиёвӣ Филиппо Росси, ки дар Афғонистон солҳои зиёд кор карда, чанд мусоҳиба бо сиёсатмадорони маъруфи афғон анҷом додааст, хабар доданд.
Шабакаи давлатии Италия дар чаҳорчӯби ин тафтишот се санадеро мунташир кард, ки ба гирифтани пора аз ҷониби пешвоёни маъруфи афғон як моҳ пеш аз суқути ҳукумати пешин ишора мекунанд.
То куҷо айбномаҳои нав ба унвони собиқ раҳбарони Афғонистон ба ҳақиқат рост меоянд?
Аз як сӯ, бузургтарин расонаҳои ҷаҳон, аз қабили CNN ва ВВС, то кунун гузориши шабакаи телевизионии Иатлияро нодида гирифтаанд ва ин тааҷҷубовар нест, зеро дар он ба таври ғайримустақим як идда сиёсатмадорони барҷастаи ИМА ва Қатар гунаҳкор мешаванд, ки муддати тӯлонӣ аз номзадӣ ва сохти давлатдории Ашраф Ғанӣ тарафдорӣ карданд.
Дар соли 2021 бисёре аз расонаҳои ҷаҳон бо истинод ба шоҳидон хабар доданд, ки чӣ гуна Ғанӣ Кобулро дар як чархбол тарк кард, ки гӯё дохили он аз халтаҳои пул пур шуда буд.
Қабл аз ин гузоришҳои дигаре низ буданд, ки дар онҳо бархе аз мақомоти баландпояи амниятии Афғонистон иддаъо доштанд Кобул ба онҳо амр додааст, ки набард накунанд.
The Hama Press дар ин бобат ба мусоҳибаи генерал Мурод Алӣ Мурод ба мухбири Afghan International истинод мекунад; дар он муовини собиқи вазири корҳои дохилӣ ва дифоъ изҳор дошт, ки артиши Афғонистон бо вуҷуди омодагии хуб ва мусаллаҳ будан, ба далели "дасисаҳои ҷаҳонӣ ва дохилӣ" ва тахрибкорӣ, ба Толибон мағлуб шудааст.
Айбномаҳо алайҳи Ғанӣ он қадар ҷиддӣ буданд (ва ҳоло ҳам боқӣ мемонанд), ки дар ИМА дар ин замина тафтишоти вижа оғоз шуд.
Ҳамин тариқ, дар моҳи феврали соли 2022 «Садои Амрико» хабар дод, ки Конгресси ИМА ба Ҷ. Сопко, нозири вижаи бозсозии Афғонистон (SIGAR) дастур додааст, то маълумот дар бораи 150 миллион доллар пули нақдро, ки Ашраф Ғанӣ ҳангоми парвоз аз Кобул бо худ гирифта буд, тафтиш кунад.
Ба ҳар гунае, ки бошад, иттиҳомоти фасодкорӣ раҳбарони собиқи Афғонистонро як умр таъқиб хоҳанд кард. Гап дар сари он аст, ки бо ягон тарзи дигар шарҳ додан душвор аст, ки чаро артиш ва неруҳои амнияти Афғонистон аксар шаҳрҳои Афғонистонро қариб бе набард таслим карданд.
Ба эҳтимоли зиёд, тахриби эҳтимолии ҳукумат ва атрофиёни Ашраф Ғанӣ на танҳо ба ришва ва пул вобаста будааст. Агар бо Толибон созиш мебуд, пас омодагии он камаш чанд моҳ ва ҳатто солро дар бар мегирифт.
Дар ин ҳолат, барои Ашраф Ғанӣ ва шарикони ӯ, миллионҳои аз Қатар гирифташуда танҳо як мукофоти хубе дар шакли кӯмакпулии хуби бознишастагӣ (нафақа) шуда метавонанд.
Созишномаҳои нави ҳукуматӣ дар самти муҳоҷират
Соли 2023 Русия интизор дорад, ки бо Тоҷикистон созишномаи байниҳукуматӣ дар бораи муҳоҷират ба имзо расонад, изҳор доштааст дар мусоҳиба ба РИА Новости директори департаменти сеюми кишварҳои ИДМ ВКХ Русия Александр Стерник.
Дар ҳоли ҳозир корҳо барои ифтитоҳи марказҳои омӯзишии пеш аз муҳоҷират дар Қирғизистон, Ӯзбекистон ва Тоҷикистон идома доранд. Ин марказҳо ба онҳое, ки мехоҳанд ба Русия сафар кунанд, як қатор хидматҳо (гирифтани изи ангушт, аксбардорӣ, сабти ном), машваратҳо оид ба ҷалби муташаккил барои корфармоёни Русия ва додани шаҳодатномаи тиббии заруриро пешниҳод мекунанд.
Аввали моҳи ноябри соли 2022 дар шаҳри Душанбе намояндагии Маркази бисёрсоҳавии муҳоҷирати Сахарово (кӯчаи С.Айнӣ, 129, ноҳияи Шоҳмансур) ифтитоҳ ёфт. Ҳоло қисме аз аснод дар ин марказ омода мешавад, ки пас аз он муҳоҷир метавонад танҳо ба Маркази муҳоҷирати Маскав биёяд ва барои кори муваққатӣ патент бигирад.
Дар марказ инчунин имкон пайдо мешавад, ки ба қабул дар Маркази бисёрсоҳавии муҳоҷират худро номнавис карда, барои харидани билет кумак гиред.
Гуфтугӯҳо дар бораи ифтитоҳи чунин марказҳои муҳоҷират дар чаҳорчӯби стратегияи умумии Федератсияи Русия барои қонунигардонӣ ва танзими ҷараёни муҳоҷират дар қаламрави Русия чанд сол боз идома доранд.
Гузашта аз ин, тахмин карда мешавад, ки ифтитоҳи чунин марказҳо барои сабук кардани кори зиёд (сарборӣ)-и раёсату созмонҳое, ки дар худи Русия муҳоҷиронро қабул мекунанд, коҳиши мизони қонуншиканӣ ва фасод, навбатпоии тӯлонӣ ва ғайра мусоидат мекунад.
Чизи дигар ин аст, ки то кунун қисмати асосии муҳоҷирон мустақилона тавассути воситаҳо (каналҳо)-и худ ҷои кор пайдо карданро афзалтар медонанд. Илова бар ин, аксар вақт корҳое, ки корфармоёни рус тавассути шабакаҳои расмӣ пешниҳод мекунанд, барои муҳоҷирон чандон мувофиқ нестанд - пеш аз ҳама, аз лиҳози маош ва шароити кор.
Руcский