Ҳафтаи гузашта, аз 28-уми феврал то 1-уми март котиби давлатии ИМА Энтони Блинкен ба Осиёи Марказӣ ташриф овард ва дар Остона бо вазирони корҳои хориҷии кишварҳои минтақа дар қолаби “С5+1” мулоқот намуд. Ӯ ҳамчунин, бо Қосимжомарт Тоқаев, раисҷумҳури Қазоқистон вохӯрӣ намуд. Баъдан, 1-уми март ба Тошканд рафт ва бо Шавкат Мирзиёев, раисҷумҳури Ӯзбекистон низ мулоқот кард. Дар Ӯзбекистон ӯ бо намояндагони ҷомеаи шаҳрвандӣ низ мулоқот намуд ва ба расонаҳои ин кишвар мусоҳиба дод.

Доир ба ин сафари Энтони Блинкен ба Осиёи Марказӣ, ки баъди оғози ҷанг миёни Русия ва Украина бори нахуст ҷараён гирифт, андешаҳои гуногун аз ҷониби таҳлилгарону коршиносон иброз гардид. Махсусан, дар ҳоле ки мақомоти расмии ҳар кишвар ин ташрифро ба шеваи худ инъикос намуданду Департаменти давлатӣ ва сафоратҳои ИМА дар кишварҳои Осиёи Миёна ба таври дигар, таҳлилгарон аз “миёни сатрҳо” ҳадафҳои аслии ташрифи Блинкин ба Осиёи Марказиро ҷӯё шуданд.

Аз ҷумла, Шералӣ Ризоён, сиёсатшиноси тоҷик низ андешаҳои худро таҳти унвони “Дар бораи сафари Энтони Блинкен ба Осиёи Марказӣ” дар телеграм-канали худ бо номи “Андешакада” иброз намуд. Дар матлаби мазкур сиёсатшиноси тоҷик ба таври муфассал оид ба сафари котиби тавлатии ИМА ба ОМ, ташреҳи он, дидгоҳи коршиносони минтақа ва ҷаҳон оид ба ин сафар ва нигоҳ аз Душанбе андешаҳои худро баён кардааст, ки дар зер бо ихтисор интишор мегардад.

Cафари Блинкен ба Осиёи Марказӣ: нигоҳ аз Душанбе

Дар муҳити коршиносони Осиёи Марказӣ дар бораи ҷолибияти минтақаи Осиёи Марказӣ барои ИМА андешаҳои мухолиф мавҷуданд.  Бархе таҳлилгарон бар ин боваранд, ки Амрико ба Осиёи Марказӣ таваҷҷӯҳи ҷиддӣ дорад. Дигарон бар он боваранд, ки ИМА дар минтақа рӯйкарди интихобӣ дошта, равобити худро бо кишварҳои алоҳида дар бахшҳое густариш медиҳад, ки бештар мавриди таваҷҷӯҳаш қарор доранд. Қудратҳои беруна, аз ҷумла ИМА хостори моил ё бовар кунондани давлатҳои Осиёи Марказӣ ба “ҳақиқат”-и худ ҳастанд, ё сенарияи мухталифи манфиро бинобар сабаби равобит бо ин ё он давлатро  пешкаш намоянд. Вале дар назар бояд дошт, ки ҳамаи қудратҳои беруна афзалиятҳо ва манфиатҳои миллии кишварҳои Осиёи Марказиро аз худи ин давлатҳо беҳтар намедонанд ва тафсир низ карда наметавонанд. Аз ин дидгоҳ замони муайян ё тафсир шудани авлавияти давлатҳои Осиёи Марказӣ аз ҷониби кишварҳои хориҷӣ: хоҳ Маскаву Пекин, Вашингтону Анкара ва ё дигарон гузаштааст.

Манбаъ: SCANPIX/REUTERS/POOL

Албатта кишварҳои Осиёи Марказӣ аз қудратҳои бузург вобастагӣ доранд ва бояд манфиатҳо ё хостаҳои онҳоро ба назар гиранд. Вале воқеият ин аст, ки дар соли 2022 давлатҳои Осиёи Марказӣ бо чолишу таҳдидҳои бесобиқа барои сиёсати хориҷии худ рӯбарӯ шуданд. Бо истифода аз сиёсати мутавозин имкон пайдо карданд, рӯйкарди нисбатан хавфнокро дар амалисозии сиёсати хориҷии худ корбурд намоянд. Ҳарчанд дар ин бора ҳарф задан ҳоло барвақт аст. Чунки пешгӯйӣ кардани рушди минбаъдаи вазъ дар минтақа ва ҷаҳон ғайриимкон мебошаду амалкарду бархӯрди давлатҳои бузург нисбат ба ҳамдигар ҳам ғайриқобили пешбинӣ аст.

Нуктаи матраҳе, ки имрӯзҳо зиёд ба назар мерасад: “Русия нисбат ба Осиёи Марказӣ таваҷҷуҳи кам дораду ҷойгоҳи худро аз даст медиҳад”, ба воқеият мувофиқат намекунад. Чунки дар соли 2022 гардиши савдои муштараки давлатҳои минтақа бо Русия ба таври бесобиқа афзуд, сармоягузорони ин кишвар дар Осиёи Марказӣ ниҳоят фаъол шудаанд ва диду боздиди мақомдорони сатҳҳои гуногун аз Маскав ба пойтахтҳои минтақа афзоиш ёфтааст.

Аз ин дидгоҳ андешидан перомуни то куҷо ҷиддӣ будани иқдомҳои Амрико дар Осиёи Марказӣ мушкил аст. Зеро хуруҷи бошитоби нерӯҳои амрикоӣ аз Афғонистон ба қудратгирии такрории Толибон дар Афғонистон сабаб шуд. Гарчанде давлатҳои Осиёи Марказӣ нисбат ба таҳаввули вазъ дар Афғонистон ва дар муносибат бо Толибон аз рӯйкардҳои мухталиф истифода мекунанд, нигарониҳои воқеии амниятӣ доранд. Изҳороти мақомҳои гуногунсатҳи амрикоӣ дар бораи афзоиши таҳдидҳои террористӣ аз Афғонистон ҷолиб метобад. Зеро агар ИМА мехост, мушкили терроризмро дар Афғонистон зуд ҳал мекард ва тамоми имконоти лозимаро дар даст дошт ва то ба имрӯз дорад. Аз ин рӯ, ба гумони ғолиб дар пойтахтҳои Осиёи Марказӣ шумораи ками давлатмардон ва ҳатто бештари коршиносон ба чунин ибтикороти ИМА бовар надоранд. Чунки хуруҷи бошитоби Амрико аз Афғонистон барои давлатҳои Осиёи Марказӣ силсилаи таҳдиду чолишҳои сифатан навро офарид. Афғонистон амалан имрӯз таҳти назорати як созмони террористӣ аст ва дар қаламрави ин кишвар беш аз 20 гурӯҳи эктремистию террористӣ фаъолият доранд. Вазъи мазкур ба амнияту суботи кишварҳои Осиёи Марказӣ таҳдиди воқеӣ дорад ва дар дурнамои миёнамуҳлат онҳоро нигарон боқӣ мегузорад.

Осиёи Марказӣ ва рақобатҳои Вашингтон бо Маскаву Пекин

Қудратҳои бузург барои ба тарафи худ ҷалб кардани кишварҳои Осиёи Марказӣ муддати тӯлонист, ки иқдом мекунанд. Ҳадафи асосӣ ин мутақоид сохтани онҳо барои даст кашидан аз ҳамкории зич бо ин ё он давлат аст. Қабл аз сафар ё гоҳе баъд аз сафари мақомдори ғарбӣ намояндагони Русия, бахусус аз ВКХ-и ин кишвар иброз медоранд, ки қудратҳои ғарбӣ кишварҳои Осиёи Марказиро маҷбур мекунанд, ки аз ҳамкориҳои наздик бо Русия даст кашанд. Ин аллакай ба ҳукми анъана даромадааст. Сергей Лавров борҳо ҳамин гуна изҳорот дода буд. Дар навбати худ, намояндагони давлатҳои ғарбӣ хостори берун шудани давлатҳои минтақа аз “зери таъсири Русия” ҳастанд. Вале кишварҳои Осиёи Марказӣ сиёсати бисёрсамтӣ ва бетарафиро пиёда мекунанд ва кушиш доранд, ба мавзӯи рақобати қудратҳои бузург табдил наёбанд, чунки манфиатҳои миллии онҳо зарари ҷиддӣ мебинад ва суботу амниятро осебпазир мекунад.

Вазъи кунунӣ чунин шароитро ба вуҷуд овардааст, ки кишварҳои Осиёи Марказӣ наметавонанд аз ҳамкорӣ бо Русия ва Чин даст кашанд. Ё барои бароварда кардани хостаҳои Маскав ва Пекин сатҳи ҳамкориҳо ва муколамаи сиёсии худро бо Вашингтон коҳиш диҳанд. Чунин амал баробар ба худкушӣ аст. Дар тӯли 30 соли истиқлоли кишварҳо муносибатҳо бо қудратҳои ҷаҳонӣ дар тамоми соҳаҳо: сиёсӣ, иқтисодӣ, фарҳангӣ, гуманитарӣ ва таъмини амният густариш ёфтанд. Вале гардиши савдои дуҷонибаи кишварҳои Осиёи Марказӣ бо Русия ва Чинро хеле зиёд аст ва қисми назарраси тиҷорати берунаи онҳоро ташкил медиҳад. Тавре дар боло ишора шуд, қудратҳои ғарбӣ аз рӯйкарди интихобӣ кор мегиранд ва равобити иқтисодию тиҷоратии онҳо бо ҳама кишварҳо яксон нест. Агар барои таъмини хостаи Амрико, кишварҳои Осиёи Марказӣ робитаҳои тиҷоратию иқтисодиро бо Русия ё Чин коҳиш диҳанд, буҳрони ҷиддитаре ба вуҷуд меояд. Чунки ҷойгузини ин самт ва механизмҳои амалии вусъат тиҷорати дуҷониба бо давлатҳои дигар айни ҳол вуҷуд надоранд. Аз ин дидгоҳ, кишварҳои Осиёи Марказӣ наметавонанд манфиатҳои миллии худро дар баробари авлавияти номуайян қурбон кунанд. Эълони $50 млн шудани ҳазинаи Ташаббус бораи рушди устувори иқтисодӣ дар Осиёи Марказӣ дар соли 2023 албатта, як иқдоми хуб аст, аммо барои Қазоқистон, Қирғизистон, Тоҷикистон, Туркманистон ва Ӯзбекистон ҳамкориҳои воқеии иқтисодӣ ва ҷалби сармояи мустақим муҳимтар мебошад.

Манбаъ: Secretary Antony Blinken / Twitter

Эътироф бояд кард, ки Осиёи Марказӣ пас аз хуруҷи нерӯҳои амрикоӣ аз Афғонистон аҳамияти худро барои Амрико то ҳудуде аз даст додааст. Ба гуфтаи Ричард Ҳоугланд, сафири пешини Амрико дар Қазоқистон ва Тоҷикистон, сафари Блинкен “як ёдоварӣ ба раҳбарони кишварҳои Осиёи Марказӣ аст, ки Амрико дар сиёсати хориҷии худ ба онҳо таваҷҷуҳ мекунад”. Барои густуриши ҷиддии равобити ИМА бо давлатҳои минтақа лоиҳаҳои воқеии иқтисодӣ лозиманд. Дар муқоиса бо Вашингтон рақибони он дар минтақа Маскав ва Пекин дар тули ду даҳсолаи охир иқдомҳои зиёдеро амалӣ намуданд ва то ҳудуде муваффақ низ шудаанд. Ба ҷуз аз музокироту дидорҳо боз муҳим аст, ки муҳтавои воқеӣ дар мисоли лоиҳаҳои иқтисодӣ густариш дода шавад, чун изҳори ниятро бо намунаи воқеӣ комил мекунад. Агар сармоягузории иқтисодии Амрико дар тамоми кишварҳои Осиёи Марказӣ бо нишондоди Чин ё Русия баробар мебуд, ба ҳусни нияти Вашингтон таваҷҷуҳи ҷиддӣ зоҳир мегардид. Идомаи сиёсатҳои пештара барои дур кардан аз шарикони анъанавӣ ва собит бидуни пешниҳоди ҷойгузини бурд-бурд натиҷае ба бор намеорад ва аз дидор то дидор ҳамчунин дар сатҳи ҳусни ният боқӣ мемонад.

Азбаски Амрико нисбат ба равобит бо кишварҳои Осиёи Марказӣ рӯйкарди возеҳи эъломшуда надорад, дар ояндаи наздик гумон аст, ки дар ин самт ба пешрафте ноил гардад.

Дар Telegram, Facebook ва Instagram бо мо бимонед.