Шарҳи рӯйдодҳои асосии байнулмилалии ҳафтаи сипаришуда, ки ба минтақаи Осиёи Марказӣ, аз ҷумла Тоҷикистон низ дахл доранд.
Гуфтушуниди Зеленский - Си Ҷинпин
Ҳафтаи гузашта дар ниҳояти кор миёни роҳбари Чин Си Ҷинпин ва президенти Украина Владимир Зеленский гуфтугӯи телефонӣ сурат гирифт.
Худи далели ин сӯҳбат таваҷҷуҳи расонаҳои ҷаҳониро ба худ ҷалб кард, ки эҳтимоли он аз моҳи феврал гуфта мешуд - вақте ки Чин бори аввал талош кард, ба унвони сулҳҷӯи ҷаҳонӣ амал кунад: нахуст Эронро бо Арабистони Саудӣ муваффақона оштӣ дод ва баъдан, бо комёбии камтар, вақте ки тарҳи таҳиянамудаи сулҳи худро барои ҳалли муноқишаи Русияву Украина пешниҳод кард.
Ёдовар мешавем, ки Чин тарҳи сулҳи иборат аз 12 бандро пешниҳод карда буд, ки ғояи аслии он қатъи фаврии ҷанг ва оғози музокироти сулҳ миёни Маскав ва Киев буд ва албатта, бо миёнаравии худи ин давлат.
Ин нақша аз ҷониби Маскав хеле мусбат пазируфта шуд, зеро он воқеан имкон медод, ки муноқиша дар сарҳадҳои кунунии муқовимат ба муддати номуайян боздошта шуда, тақрибан 25% қаламрави Украина зери назорати Русия боқӣ монад.
Ба ин тартиб, на Украина ва на муттаҳидони он аз эътилофи ғарбӣ ва умуман ҷомеаи ҷаҳонӣ тарҳи сулҳи Чинро напазируфтанд.
Рӯзҳои 20-22 март Си Ҷинпин аз Маскав боздид намуда, зоҳиран кӯшиш кард, ки президенти Русияро ба як навъ ба гузаштҳои пешакӣ мутақоид созад, то ки ба оғози муколамаи сулҳомез бо ҷониби Украина шароит фароҳам оварда шавад.
Эҳтимол, ба созиш расидан муяссар нашуд ва пас аз ин гуфтугӯи телефонии пешбинишуда бо Зеленский ба муддати номуайян мавқуф гузошта шуд.
Ва акнун, баъди зиёда аз як моҳ Владимир Зеленский бори аввал аз оғози ҷанг бо Си Ҷинпин гуфтугӯ кард.
ВВС бо такя ба расонаҳои чинӣ иддао дорад, ки музокирот бо ташаббуси Зеленский сурат гирифт. Доир ба тарҳи сулҳи Чин созише ҳосил нашуд, аммо Чин ваъда дод, ки намояндаи вижа (сафири собиқи Чин дар Русия Ли Хуэй)-ро ба Украина мефиристад, то ки дар мавриди "ҳаллу фасли муноқиша" гуфтушунид кунад.
Чаро ин занги телефонӣ ба ин қадр таваҷҷӯҳи зиёди расонаҳои ҷаҳониро ба худ ҷалб кард?
Авввалан, тавре ки Лента.ру менависад, зеро Чин ягона қудрати ҷаҳонӣ боқӣ мемонад, ки аз маҳкум кардани ҳамлаи низомии Русия ба Украина дар ин ё он гунае худдорӣ кардааст. Ба ин тариқ, ба навиштаи Moscow Times, дар ҷомеаи ҷаҳонӣ ҳаросе вуҷуд дорад, ки Чин амалан ба Русия хайрхоҳ буда, ба он дар канорагирӣ аз таҳримҳо ва ҳатто таҳвили молҳои дуҷониба, ки метавонад барои ҳадафҳои низомӣ истифода шавад, кумак мекунад.
Дарвоқеъ, моҳи феврали соли равон ҳангоми муаррифии тарҳи сулҳи худ Пекин намояндаи махсуси худро ба Маскав фиристод, аммо ба назари Киев ҳатто таваҷҷуҳе накард.
Ҷалби Чин ба муноқиша натанҳо ба муддати номуайян кашол додани он, балки ба тезу тунд шудан ва ба сатҳи бештар ҷаҳонӣ гузаштани он боис гардида метавонад.
Дар ниҳояти кор, чунин рушди ҳодисаҳо бешубҳа ба вазъи иқтисоди ҷаҳонӣ ва махсусан ба вазъи иҷтимоию иқтисодии кишварҳои рӯ ба тараққӣ, аз ҷумла кишварҳои Осиёи Марказии пасошӯравӣ таъсири манфӣ мерасонад.
Аз ин рӯ, дар маҷмӯъ вокуниши расонаҳои ҷаҳонӣ ба равобити нави Киев ва Пекин мусбат аст - бисёриҳо омодаанд, ки инро хоҳиши Пекин барои ишғоли мавқеи бетарафона ва боз ҳам бадтар нагардонидани муносибатҳои бе ин ҳам мушкил бо ИМА ва кишварҳои Ғарб арзёбӣ кунанд.
Туҳфа (сюрприз) аз БРИКС
Дар ҳамин ҳол, ба сардӣ гароидани муносибатҳои кишварҳои Ғарб бо Русия идома дорад.
Охири ҳафтаи гузашта мақомоти Ҷумҳурии Африқои Ҷанубӣ аз нигоҳи дипломатӣ ба як иқдоми бесобиқа, даст зада, аз президенти Русия дархост намуданд, ки тобистони соли ҷорӣ ба нишасти БРИКС ба Африқои Ҷанубӣ наояд.
Ба гузориши Радиои Озодӣ бо истинод ба нашрияи австралиягии Sunday Times, сабаби чунин дархост амри боздошти Владимир Путин аст, ки Додгоҳи байналмилалии ҷиноӣ (ДБҶ, МУС) бо иттиҳоми ҷиноятҳои ҷангӣ дар Украина содир кардааст.
Ба навиштаи нашрия, Ҷумҳурии Африқои Ҷанубӣ аз ҷумлаи кишварҳое аст, ки Мақоми Румро имзо кардаанд ва он кишварро ба иҷрои қарорҳои ин Додгоҳ уҳдадор мекунад.
Мутаносибан, тавре намояндаи ҳукумати Африқои Ҷанубӣ ба нашрия гуфтааст, агар президенти Русия дар ниҳояти кор ба ин нишаст биёяд, мақомоти маҳаллӣ бояд ӯро ба ҳабс гиранд.
Ёдрас мекунем, ки БРИКС (англ. BRICS - ихтисор аз Brazil, Russia, India, China, South Africa) - иттиҳоди байнидавлатии панҷ давлат: Бразилия, Русия, Ҳиндустон, Чин, Ҷумҳурии Африқои Ҷанубӣ аст. Ба ибораи дигар, Федератсияи Русия яке аз давлатҳои бунёдгузор ва узви асосии ин созмон аст, ки бояд (чунон ки худи созмондиҳандагон бовар доштанд) дар оянда нақши бозигари калидӣ дар иқтисоди ҷаҳониро мебозид.
Тавре нашрияи русии Эксперт менависад, худи номи созмон (дар транскрипсияи инглисии BRICS) ба вожаи инглисии bricks - "хишт" хеле шабоҳат дорад; ҳамин тавр, ин истилоҳ ба сифати як гурӯҳи кишварҳо истифода мешавад, ки рушди ояндаи иқтисоди ҷаҳонӣ асосан аз ҳисоби афзоиши онҳо таъмин карда мешавад.
Ҳамакнун ин дафъа нишасти сарони БРИКС бори нахуст бидуни ҳайати Русия баргузор мешавад, ки ин худаш аллакай як собиқаи нав ва аломати амиқтар шудани тафовут миёни Русия ва ба истилоҳ “Ғарби дастаҷамъӣ” аст.
Мошинҳои ҷомашӯӣ бар зидди таҳримҳо
ИМА ва Британияи Кабир Қазоқистонро муттаҳам кардаанд, ки ба Маскав дар канорагирӣ аз таҳримҳои зидди Русия кумак кардааст. Ба гуфтаи коршиносони ғарбӣ, тӯли сол тавассути кишварҳои Осиёи Марказӣ (аз ҷумла Қазоқистон ва Қирғизистон – аъзои ЕАЭС) интиқоли моли таъиноти дугуна, аз ҷумла дастгоҳҳои маишӣ, ки қисматҳои онҳо (масалан, чипҳо) метавонанд барои истеҳсоли мушакҳои идорашаванда ва ҳавопаймоҳои бесарнишин (дронҳо) истифода шаванд, ҷараён дошт.
Ёдрас мекунем, ки таҳримҳои зидди Русия манъи интиқоли чипҳо ва технологияҳои электронӣ ба Русияро дар назар доранд, ки бояд маҷмааи ҳарбӣ-саноатии Русияро аз имкони истеҳсоли аслиҳаи дорои тиехнологияи баланди ҳамлакунанда маҳрум созад.
Масалан, соли 2022 содироти мошинҳои ҷомашӯӣ ба Русия қариб 100 ҳазор ададро ташкил дод, ҳарчанд дар соли 2021 умуман содирот набуд; аз Қазоқистон ба Русия фиристодани нимноқилҳо бошад, қариб 300 баробар афзуд.
Дар натиҷа, ба иттилои Forbes.kz, Элизабет Розенберг, ёвари вазири молияи ИМА дар ҷараёни сафари рӯзи 25 апрел ба Остона гуфт, хатари таҳримҳои дуввум алайҳи ширкатҳо ва бонкҳои Қазоқистон, ки ба Русия дар фирор аз таҳримҳои Ғарб кумак мекунанд, афзоиш меёбад.
Тақрибан ҳамин гуна даъвоҳоро намояндагони ИМА алайҳи Қирғизистон баён кардаанд.
Ба иттилои Радиои Озодӣ, намояндагони ИМА ва Британияи Кабир оид ба таҳримҳо рӯзҳои 26-27 апрел аз Бишкек боздид ва бо мақомоти давлатӣ вохӯрданд. Онҳо таъкид карданд, ки транзити маҳсулоти таҳримшуда ба Русия тавассути кишварҳои Осиёи Марказӣ Ғарбро нигарон кардааст.
Дар ҳамин рӯзҳо ёвари вазири молияи ИМА оид ба мубориза бо ҷиноятҳои молиявӣ Элизабет Розенберг ва муовини роҳбари Бюрои назорати содирот оид ба саноат ва амнияти Вазорати савдои ИМА Мэттю Акселрод дар Қирғизистон буданд.
Ба гузориши “Азатлик”, дипломатҳои ғарбӣ феҳристи ҷузъҳои мушакҳо ва ҳавопаймоҳои бесарнишини Русияро, ки дар Украина дарёфт мешаванд, ба Қирғизистон супурданд.
Албатта, интиқоли ин феҳрист як навъ ҳушдор дар бораи эҳтимоли ҷорӣ кардани таҳримҳои дуюм алайҳи Бишкек дар сурати идомаи интиқоли маҳсулоти таҳримшуда ба Русия аст.
Ёдрас мекунем, ки ҳоло дар Ғарб бастаи ёздаҳумин таҳримҳои зидди Русия таҳия мешавад, ки дар он ба мубориза бо саркашӣ аз таҳримҳо, инчунин бастани роҳу воситаҳои интиқоли молҳои таъиноти дугуна ба Русия барои истеҳсоли силоҳи дақиқ таваҷҷӯҳи зиёд зоҳир мешавад.
Аз ҷумла, ба навиштаи ТАСС, чораҳои маҳдудият, пеш аз ҳама ба феҳристи густурдаи молҳои технологӣ ва баъзе навъи мошинҳое, ки гӯё Русия метавонад дар муноқишаи Украина истифода кунад, амалӣ хоҳад шуд.
Ҳамчунин, аз афташ ба бастаи 11-уми таҳримҳо номгӯи чораҳои маҳдудият алайҳи он кишварҳо ва ширкатҳое дохил хоҳад шуд, ки ба Маскав дар рафъи таҳримҳо - ҳатто бо интиқоли молҳое, ки ба назар хеле осоишта ба назар мерасад, аз ҷумла мошинҳои ҷомашӯӣ ё ширҷӯшӣ, кӯмак мекунанд.
Бо назардошти сафарҳои пайвастаи дипломатҳои ғарбӣ ба минтақа, кишварҳои пасошӯравӣ, пеш аз ҳама, кишварҳои Осиёи Марказӣ дар феҳристи довталабони таҳрими дуюмдараҷа дар ҷойгоҳҳои аввал қарор доранд.
Бемории Эрдуғон
Дар ҳамин ҳол, Туркия дар ин моҳ ба хати ниҳоии пеш аз интихоботи қарибулвуқӯъи президентии рӯзи 14 май ворид мешавад.
Ба интихобот чи дар дохили Туркия ва чи берун аз он бисёр аҳаммият медиҳанд — чунин мешуморанд, ки натиҷаи он ояндаи мамлакат, самти сиёсати хориҷӣ ва дохилии онро амалан барои даҳ соли минбаъда муайян мекунад.
Ин дафъа бори аввал пешгӯиҳои пешазинтихоботӣ ба нафъи президенти феълӣ нестанд. Тавре Ura.ru бо истинод ба нашрияи туркии Duvar менависад, бар асоси назарсанҷиҳои пешакӣ, раҳбари ҳизби мухолифи «Иттиҳоди мардумӣ» Камол Қиличдароғлу аз Раҷаб Тайиб Эрдуғон бо чанд имтиёз пештар аст ва барои пирӯзӣ дар даври дуюм имкони зиёд дорад.
Ҳанӯз чанде қабл бо вуҷуди афзоиши мухолифатҳои сиёсӣ, дар маъруфияти Эрдуғон шубҳае набуд ва имкони ғалабаи ӯ зиёдтар ба назар мерасид.
Аммо буҳрони иқтисодӣ, инчунин оқибатҳои фоҷиавии заминларзаи харобиоваре, ки дар фасли зимистон рух дод, мавқеъи ӯро то андозае такон дод.
Илова бар ин, дар расонаҳои Туркия дар бораи бадшавии вазъи солимии Эрдуғон маводҳо пайдо шуданд. Ҳамин тавр,соли 2017, ба гуфтаи хабаргузории Спутник, президенти Туркия ҳангоми намози бомдод дар яке аз масҷидҳои Истамбул аз ҳуш рафт, вале ин ба ӯ барои пирӯзӣ дар интихоботи соли 2018 монеъ нашуд.
Ба навиштаи Lenta.ru, бо вуҷуди ин, ҳафтаи гузашта овозаҳо дар бораи вазъи саломатии Эрдуғон бори дигар тасдиқ шуданд - ҳолати ӯ ҳангоми мусоҳибаи мустақими телевизионӣ бад шуда, бинобар ин пахши барнома қатъ шуд.
Камера президентро дар ҳолати нобоб нишон намедод; пас аз 20 дақиқа ӯ ба эфир баргашт ва узр пурсида, гуфт, ки дар барномаи пурмуҳтавои маъракаи пешазинтихоботӣ машғул аст ва бемории меъдаю рӯда дорад. Ӯ илова намуд, ки ин ҳолат гоҳ-гоҳ рух медиҳад ва ҳатто қасди бекор намудани мусоҳибаро дошт, аммо аз хавфи паёмадҳои эҳтимолӣ ин корро накардааст.
Дар натиҷа, Раҷаб Тайиб Эрдуғон бо ишора ба мушкилоти ночиз дар саломатиаш, барномаи суханрониҳои ҳафтаинаи худ дар рӯзҳои чоршанбе ва ҳамчунин вохӯриҳои пешазинтихоботиро дар рӯзҳои баъдӣ бекор кард.
Суоли матраҳ ин аст, ки дар сурати шикасти Эрдуғон, пеш аз ҳама, дар робита ба бӯҳрони Русияву Украина ва кишварҳои пасошӯравӣ сиёсати Туркия чӣ гуна тағйир хоҳад ёфт?
Ба эҳтимоли зиёд, ба навиштаи Ura.ru, дар сурати пирӯзии Камол Қиличдароғлу, раҳбари мухолифон, Туркия метавонад баъзе тарҳҳои муштарак бо Русияро мутаваққиф кунад.
Қиличдароғлу бештар сиёсатмадори ғарбгаро маҳсуб мешавад, ҳарчанд ӯ низ гуфтааст, ки хусусиятҳои равобит бо Русияро тағир доданӣ нест.
Дар ҳамин ҳол, Қиличдароғлу ҳалли низоъ дар Украинаро вазифаи аслии давраи президентии худ медонад. Ва дар ин ҷо, ба эҳтимоли зиёд, нисбат ба Эрдуғон вай нисбат ба Маскав мавзеъгирии сахттаре хоҳад дошт.
Дар мавриди сиёсат нисбат ба минтақаи Осиёи Марказӣ, дар ин ҷо сиёсати Туркия сарфи назар аз натиҷаҳои интихобот, эҳтимол бетағйир боқӣ мемонад.
Эҳтимол дар ҳолати пирӯзии номзади мухолифин, ҷараёни татбиқи тарҳҳои муштарак ва сармоягузориҳо дар минтақа то андозае коҳиш ёбад - президенти нав ба эҳтимоли зиёд ба ҳалли мушкилоти дохилии иҷтимоиву иқтисодии худи Туркия тамаркуз хоҳад кард. Аммо самти умумии афзоиши нуфузи Туркия дар минтақа ва фазои пасошӯравӣ ба эҳтимоли зиёд бетағйир боқӣ мемонад.
Бишкек – қатъи фаъолияти РадиоиОзодӣ
Ба навиштаи нашрияи русии Eurasia Today, рӯзи 27 апрел Додгоҳи ноҳияи Бишкек дар бораи қатъи фаъолияти Муассисаи «Азаттык Медиа» ба унвони як расона дар Қирғизистон ҳукм содир кард. Нашрияи амрикоӣ як моҳ вақт дорад, ки аз болои ин қарор шикоят барад, аммо ба эҳтимоли зиёд қарори марҳилаи пешина бетағйир боқӣ мемонад.
Ба ақидаи нашрия, воқеан тасмим дар бораи манъи кори «Азаттык Медиа» дар охири соли 2022 гирифта шуда буд, аз ин рӯ, тасмими феълӣ барои кормандони ширкат ғайричашмдошт нест.
Тибқи маълумоти Amnesty International, сабаби даъво алайҳи ин нашрия интишори видеои таҳиякардаи созмони фаръии Current Time TV дар шабакаҳои иҷтимоии радиои «Азаттык» буд, ки муноқишаи марзии Қирғизистону Тоҷикистонро дар моҳи сентябри соли 2022 инъикос мекард.
Мақомоти Қирғизистон ин наворро нақзи қонун "Дар бораи васоити ахбори омма" донистанд, ки дар он "таблиғи ҷанг, хушунат ва бераҳмӣ, истиснои миллӣ, мазҳабӣ ва таҳаммулнопазирӣ нисбат ба халқу миллатҳои дигар" манъ мешавад ва талаб кардаанд, ки он ҳазф (хориҷ) карда шавад.
Моҳи октябри соли 2022, дастрасӣ ба сомонаи «Азаттык» "муваққатан" қатъ шуд ва гӯё тибқи қонунҳои миллии мубориза бо пулшӯӣ, суратҳисобҳои бонкии ин ВАО баста шуданд.
Моҳи декабр мақомот манъи фаъолияти ин сомонаро бемуҳлат эълон карданд.
Мутаносибан, Азаттык барои омодагӣ ба қатъи кор вақти кофӣ дошт - бисёре аз кормандон бе ин ҳам аллакай онлайн ва фосилавӣ кор мекарданд, бархе аллакай дар Прага кор мекунад ё ният дорад, ки он ҷо ба кор равад.
Ба эътиқоди коршиносони расонаҳо, тасмим дар бораи баста шудан ба фаъолият ё маъруфияти «Азаттык» дар кишвар ва дар маҷмӯъ дар минтақа таъсири ҷиддие нахоҳад дошт. Баръакс, ҷараёни иттилоъот ва маводии нашрия бетағйир боқӣ мемонад, аммо матолиби он дар муқоиса бо қабл аз манъкунӣ, замоне, ки рӯзноманигорон бояд ба вокуниши эҳтимолии мақомот назар меандохтанд, камтар “саҳеҳтар аз лиҳози сиёсӣ" хоҳанд шуд.
Тавре Eurasia Today таъкид мекунад, "қаблан дафтари кории маҳаллӣ дар ҳамоҳангӣ бо мақомоти Қирғизистон бидуни убури "хатти сурх"-и нишондодаи мақомоти маҳаллӣ кор мекард." Акнун ин “хатҳои сурх”-ро (нисбат ба сиёсати мақомот ё инъикоси ҳамон ихтилофи Исфараву Бодканд) худи мақомот аз байн бурданд.
Ба ин тариқ, мисоли «Азаттык» далели иловагии он аст, ки дар ҷаҳони имрӯза манъи расонаҳои чопӣ ё электронӣ дигар чораи муассир барои маҳдуд кардани фаъолияти он нест.
Баръакс, чун қоида, расонаҳои мамнӯъ ба фазои интернетӣ бештар мераванд, яъне амалан аз назорати давлат берун мешаванд. Дар фазои интернет ба рӯзноманигорон дигар лозим нест, ки матолиби худро бо касе ҳамоҳанг созанд; мутаносибан мақомот бо манъи нашр ҳар гуна имкони таъсиррасониро ба мундариҷаи маводи нашршуда аз даст медиҳанд.
Дар ин ҳолат ягона воситае, ки дар дасти давлат боқӣ мемонад, бастани сомона аст, аммо дар ҷаҳони муосири технологӣ, дар шароити мавҷудияти VPN ва ҷаҳонишавӣ, вақте ки бахши муҳими корбарон (аудитория) дар хориҷа қарор дорад, ин амал низ тадбири бесамар ба шумор меравад.
Руcский